بررسی اجمالی
- علائم: سرگیجه، سردرد، کاهش عملکرد، تنگی نفس، زنگ زدن در گوش، رنگ پریدگی پوست و غشاهای مخاطی، زبان قرمز صاف، گاهی اوقات ناخن‌های شکننده، گوشه‌های دهان ملتهب
- علل: اختلال در خون سازی، به عنوان مثال به دلیل کمبود آهن، اسید فولیک، ویتامین B12، ضعف کلیه، التهاب، از دست دادن خون، افزایش تجزیه گلبول های قرمز، اختلال در توزیع خون.
- درمان: بسته به علت، به عنوان مثال تامین کمبود عناصر کمیاب، تنظیم تغذیه، تجویز هورمون، تزریق خون در صورت لزوم، درمان بیماری های زمینه ای (مانند التهاب یا عفونت)
- تشخیص: آزمایش خون، تعیین تعداد گلبول های قرمز، میزان هموگلوبین، ارزیابی ظاهر گلبول های قرمز خون، بررسی مغز استخوان در صورت لزوم.
- چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ همیشه اگر مشکوک به کم خونی باشد
- پیشگیری: رژیم غذایی متعادل، بررسی بیماری های مزمن
کم خونی چیست؟
هموگلوبین یک پروتئین حاوی آهن است که اکسیژن را از ریه ها به سلول های بدن منتقل می کند. در راه بازگشت، دی اکسید کربن (CO2) را که محصول زائد متابولیسم سلولی است وارد ریه ها می کند. در آنجا CO2 با تنفس آزاد می شود.
در مورد کم خونی، هموگلوبین بسیار کم است به طوری که سلول های بدن دیگر اکسیژن کافی را دریافت نمی کنند.
اشکال کم خونی
پزشکان بسته به شکل و ظاهر گلبول‌های قرمز زیر میکروسکوپ و میزان هموگلوبین آنها بین انواع مختلف کم‌خونی تفاوت قائل می‌شوند:
- کم خونی میکروسیتیک هیپوکرومیک: گلبول های قرمز خون خیلی کوچک هستند و هموگلوبین بسیار کمی دارند. نمونه بارز این نوع کم خونی، کم خونی ناشی از فقر آهن است.
- کم خونی نورموسیتیک، نورموکرومیک: این شکل از کم خونی در اثر از دست دادن خون شدید ایجاد می شود. گلبول های قرمز خون از نظر اندازه طبیعی هستند و حاوی مقادیر طبیعی هموگلوبین هستند.
کم خونی را نیز می توان بر اساس علل آن طبقه بندی کرد. پزشکان بین اشکال زیر تمایز قائل می شوند:
- کم خونی ناشی از اختلال در خون سازی
- کم خونی ناشی از افزایش تجزیه گلبول های قرمز در بدن
- کم خونی ناشی از از دست دادن گلبول های قرمز (خونریزی)
- کم خونی ناشی از اختلال توزیع گلبول های قرمز در بدن
علائم کم خونی
کم خونی نه تنها دلایل زیادی دارد، بلکه با علائم متعددی همراه است که همیشه واضح نیستند. با این حال، برای همه کم‌خونی‌ها، علائمی هستند که از کمبود اکسیژن به بدن ناشی می‌شوند:
- سرگیجه
- سردرد
- کاهش عملکرد ذهنی و جسمی
- تنگی نفس (تنگی نفس) در هنگام فعالیت، در کم خونی پیشرفته همچنین در حالت استراحت
- تپش قلب و صدای زنگ در گوش
- رنگ پریدگی پوست، ملتحمه و غشاهای مخاطی
بسته به نوع کم خونی، علائم دیگری نیز ممکن است رخ دهد. چند نمونه:
- کم خونی ناشی از فقر آهن: مو و ناخن شکننده، صورت رنگ پریده، گوشه های دهان ملتهب و غشاهای مخاطی.
- کم خونی خطرناک/کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12: مشکلات حافظه، کاهش اشتها، سوزش زبان، مشکلات گوارشی مانند یبوست یا اسهال، کاهش وزن.
- کم خونی همولیتیک: ایکتروس (یرقان) با تغییر رنگ زرد پوست و رنگ زرد در ناحیه اصلی سفید در چشم.
- کم خونی ناشی از خونریزی داخلی: مدفوع سیاه رنگ (مدفوع قیری یا ملنا) یا خون قرمز در مدفوع یا ادرار، فروپاشی گردش خون، فشار خون پایین، ضربان قلب بالا.
علل کم خونی
این اغلب یک یافته ثانویه از بیماری های مزمن است. علاوه بر این، کم خونی در سنین بالا در نتیجه فرآیندهای بازسازی کندتر بیشتر رخ می دهد.
به طور کلی، کم خونی را می توان بر اساس مکانیسم منشاء به گروه های زیر تقسیم کرد:
کم خونی ناشی از اختلالات خون سازی
خون‌سازی فرآیندی حساس است و عوامل خاصی در مراحل مختلف آن را مختل می‌کنند. سلول‌های خونی در مغز استخوان تشکیل می‌شوند: انواع مختلف سلول‌های خونی، از جمله پیش‌سازهای گلبول‌های قرمز، از به اصطلاح سلول‌های بنیادی با کمک مواد پیام‌رسان مختلف (هورمون‌ها) ایجاد می‌شوند.
کمبود مواد سازنده، هورمون‌ها یا ویتامین‌ها و همچنین بیماری‌های مغز استخوان مانند التهاب یا لوسمی (سرطان خون) تشکیل خون را مختل می‌کند. این منجر به تشکیل گلبول‌های قرمز خون می‌شود که عملکرد کاملی ندارند و از حمل و نقل اکسیژن کافی اطمینان نمی‌دهند.
شایع ترین اشکال کم خونی ناشی از این نوع اختلال خون سازی است:
کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک: اسید فولیک برای تقسیم سلولی و تشکیل خون ضروری است. این ویتامین به ویژه در انواع مختلف کلم (مانند کلم بروکلی)، اسفناج، مارچوبه و برگ کاهو یافت می شود. بنابراین گاهی اوقات سوء تغذیه باعث کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک می شود. این شکل از کم خونی نیز گاهی با سوء مصرف شدید الکل ایجاد می شود. این یک کم خونی ماکروسیتیک و هیپرکرومیک است.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12: ویتامین B12 (کوبالامین) برای تشکیل سلول های جدید و متابولیسم بلوک های سازنده پروتئین (اسیدهای آمینه) از جمله موارد دیگر مهم است. کمبود معمولاً به دلیل اختلال در جذب ویتامین در بدن ایجاد می شود، به عنوان مثال در گاستریت مزمن یا بیماری سلیاک. مانند کمبود اسید فولیک، این منجر به کم خونی ماکروسیتیک و هیپرکرومیک می شود.
کم خونی کلیوی: این شکل از کم خونی ناشی از تولید کم اریتروپویتین توسط کلیه ها به دلیل کمبود عملکردی است. این هورمون تشکیل گلبول های قرمز خون را در مغز استخوان تحریک می کند و به همین دلیل کمبود آن منجر به کم خونی می شود. به عنوان مثال، نارسایی کلیوی نتیجه بیماری مزمن کلیوی یا آسیب کلیوی است. کم خونی کلیوی ناشی از آن معمولاً با کوتاه شدن طول عمر گلبول های قرمز و شستشوی خون (دیالیز) که اغلب مورد نیاز بیماران کلیوی است تشدید می شود.
کم خونی آپلاستیک: در این حالت تشکیل تمامی گلبول های خون (گلبول های قرمز و سفید، پلاکت ها) کاهش می یابد. دلیل آن یک اختلال عملکردی مغز استخوان است که مادرزادی است (مانند کم خونی فانکونی) یا اکتسابی (مثلاً از طریق دارو، سموم، پرتوهای یونیزان یا بیماری های عفونی خاص).
کم خونی ناشی از سایر بیماری ها: کم خونی ناشی از التهاب، عفونت های ویروسی، سرطان (مانند سرطان خون)، شیمی درمانی یا بیماری های خودایمنی اغلب دست کم گرفته می شود. به ویژه بیماری های مزمن از شایع ترین علل کم خونی هستند. بسته به شدت آنها به درجات مختلف بر تشکیل خون تأثیر می گذارد و منجر به کم خونی سلول های کوچک می شود.
کم خونی ناشی از خونریزی
از دست دادن خون زمانی رخ می دهد که خون از یک زخم خارجی یا داخلی نشت کند. گاهی اوقات علت آسیب باز در اثر تصادف است، اما گاهی اوقات حتی منابع کوچک خونریزی منجر به از دست دادن خون مزمن می شود که به مرور زمان به کم خونی تبدیل می شود.
این مورد، برای مثال، با خونریزی ناشناخته زخم معده یا هموروئید است.
کم خونی ناشی از خونریزی حاد یا مزمن به عنوان کم خونی خونریزی دهنده نیز شناخته می شود.
کم خونی ناشی از افزایش تجزیه گلبول های قرمز
دلیل این امر گاهی در خود گلبول های قرمز خون نهفته است (کم خونی همولیتیک کورپوسکولار): گلبول های قرمز معمولاً نقص ژنتیکی دارند و بنابراین زودتر از موعد تجزیه می شوند.
این مورد در مورد کم خونی سلول داسی شکل است، به عنوان مثال: در اینجا گلبول های قرمز خون - همانطور که معمولاً اتفاق می افتد - دیسکی شکل نیستند و از هر دو طرف کمی فرورفته هستند، بلکه داسی شکل هستند. آنها به راحتی روی هم جمع می شوند و به طور فزاینده ای در طحال تجزیه می شوند. مثال دیگر کم خونی سلولی کروی با گلبول های قرمز کروی است.
در کم خونی همولیتیک خارج اندامی، علت خارج از گلبول های قرمز است. به عنوان مثال، گلبول های قرمز خون به طور مکانیکی از بین می روند، مانند دریچه های مصنوعی قلب.
در موارد دیگر، مواد شیمیایی، داروها، واکنش های ایمنی یا عوامل عفونی (مانند پاتوژن های مالاریا) مسئول تجزیه بیش از حد گلبول های قرمز هستند.
کم خونی ناشی از اختلال توزیع
کم خونی: درمان
درمان کم خونی به علت و شدت کم خونی بستگی دارد. چند نمونه:
- اگر کمبود آهن، ویتامین B12 یا اسید فولیک وجود داشته باشد، کمبود آن با داروهای مناسب مانند قرص آهن یا اسید فولیک جبران می شود. با این حال، تنها در صورت توصیه پزشک (به ویژه مکمل های آهن) باید از چنین مکمل هایی استفاده کنید.
- اگر سوء تغذیه نقشی (مانند کمبود اسید فولیک، کمبود آهن) در ایجاد کم خونی دارد، توصیه می شود رژیم غذایی خود را تنظیم کنید.
- اگر خونریزی علت کم خونی باشد، باید قطع شود. برای مثال، پزشکان زخم معده خونریزی‌دهنده را با عمل جراحی درمان می‌کنند. اگر از دست دادن خون بسیار شدید باشد، به بیمار انفوزیون کنسانتره گلبول قرمز ("تزریق خون") دریافت می شود.
- بیماران مبتلا به کم خونی کلیوی برای جبران کمبود هورمون خون ساز، اریتروپویتین دریافت می کنند.
- در اشکال شدید مادرزادی کم خونی مانند کم خونی داسی شکل، پیوند سلول های بنیادی ممکن است مفید باشد.
برخی از مردم تعجب می کنند که اگر کم خونی درمان نشود چه اتفاقی می افتد. در نتیجه کاهش انتقال اکسیژن، کم خونی درمان نشده بار عمده ای بر بدن است. اگر یک بیماری جدی علت کم خونی باشد و درمان نشود، عواقب تهدید کننده زندگی ممکن است.
اینکه آیا فردی به دلیل کم خونی قادر به کار نیست به شدت آن و علت محرک آن بستگی دارد.
کم خونی: چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فکر می کنید از کم خونی رنج می برید، بهتر است زودتر به پزشک مراجعه کنید. این امر مخصوصاً در صورتی صادق است که در مدفوع، ادرار یا استفراغ خود خون پیدا کنید. این احتمالاً به دلیل خونریزی داخلی جدی است.
برای زنانی که قاعدگی‌های غیرمعمول سنگین، دوره‌های خیلی مکرر یا طولانی‌مدت دارند، توصیه می‌شود با پزشک متخصص زنان مشورت کنند.
کم خونی: معاینات و تشخیص
در صورت مشکوک به کم خونی، پزشک نمونه خون می گیرد تا آن را در آزمایشگاه بررسی کند. در طول این آزمایش خون، پزشک به پارامترهای زیر توجه ویژه ای می کند:
- هماتوکریت: مقدار هماتوکریت نشان دهنده نسبت سلول های جامد به قسمت مایع خون است. در افراد سالم، سلول ها حدود 40 تا 50 درصد خون را تشکیل می دهند. اما در کم خونی، مقدار هماتوکریت کاهش می یابد.
- شمارش گلبول های قرمز: اگر تعداد گلبول های قرمز کاهش یابد، ممکن است به دلیل اختلال خون سازی باشد.
- هموگلوبین: در کم خونی، مقدار هموگلوبین (Hb) بسیار پایین است.
- MCH (میانگین هموگلوبین گلبولی): نشان دهنده میانگین هموگلوبین یک گلبول قرمز است. اگر گلبول قرمز هموگلوبین خیلی کمی داشته باشد، به آن کم خونی هیپوکرومیک گفته می شود. اگر میزان هموگلوبین افزایش یابد، این نشان دهنده کم خونی هیپرکرومیک است. اگر کم خونی وجود داشته باشد اگرچه مقادیر MCH طبیعی است، به آن کم خونی نوروکرومیک گفته می شود.
- فریتین سرم: این مهم ترین مقدار آزمایشگاهی برای ارزیابی ذخایر آهن است. اگر کم باشد، کمبود آهن وجود دارد.
- رتیکولوسیت ها: سلول های پیش ساز جوان گلبول های قرمز هستند. اگر تعداد آنها افزایش یابد، این نشان دهنده کم خونی است که برای مدتی وجود داشته است، کم خونی به دلیل اختلال در خون سازی یا افزایش تجزیه گلبول های قرمز.
اگر علت کم خونی نامشخص باشد، پزشک آزمایش های تشخیصی اضافی را انجام می دهد:
- آزمایش خون مخفی: این آزمایش خون در مدفوع را تشخیص می دهد که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست. خون مخفی نشان دهنده خونریزی های کوچک در دستگاه گوارش است.
- آندوسکوپی: با گاستروسکوپی و کولونوسکوپی می توان منابع خونریزی در دستگاه گوارش را به طور همزمان تشخیص داد و متوقف کرد.
- تشخیص مغز استخوان: این پزشک را قادر می سازد تا کم خونی جدی همراه با اختلالات مغز استخوان (مانند کم خونی آپلاستیک) را تشخیص دهد. اشکال خاصی از لوسمی که اغلب با کم خونی همراه است نیز با تجزیه و تحلیل سلول های مغز استخوان قابل تشخیص است.
کم خونی: پیشگیری
غذاهای حاوی ویتامین B12 نیز باید بخشی منظم از رژیم غذایی شما باشند. این شامل ماهی، گوشت، تخم مرغ و محصولات لبنی است.
دریافت کافی آهن به ویژه برای زنان مهم است: برخی از این عنصر مهم به طور منظم در طول قاعدگی از بین می رود. به ویژه زنان با پریودهای سنگین و طولانی مدت (منوراژی) اغلب دچار کم خونی فقر آهن می شوند.
با این حال، ورزشکاران نیز مستعد کمبود آهن هستند زیرا آهن بیشتری را با عرق خود دفع می کنند. غذاهای غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز، جعفری، غلات سبوس دار، حبوبات، دانه های کنجد و مغزها به تامین نیاز آهن کمک می کنند.
سوالات متداول در مورد کم خونی
کم خونی چیست؟
کم خونی کمبود گلبول های قرمز سالم در بدن است. از آنجایی که این سلول های خونی وظیفه انتقال اکسیژن را بر عهده دارند، کمبود آن می تواند علائمی مانند خستگی، ضعف، تنگی نفس یا سرگیجه را ایجاد کند. از علل احتمالی کم خونی می توان به خونریزی داخلی یا خارجی، کمبود آهن یا ویتامین، بیماری های مزمن مانند سرطان و اختلالات ژنتیکی اشاره کرد.
اگر کم خونی دارید چه باید کرد؟
شما باید علائم احتمالی کم خونی را توسط پزشک بررسی کنید. اگر کم خونی واقعا وجود داشته باشد، درمان به علت و شدت آن بستگی دارد. این ممکن است برای مثال شامل تجویز آهن، ویتامین B12 یا اسید فولیک، تزریق خون و/یا تغییر در رژیم غذایی (مثلاً در مورد کمبود آهن) باشد.
اگر کم خونی دارید چه بخورید؟
ارزش خون برای کم خونی چیست؟
در کم خونی، مقادیر خونی هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول های قرمز (گلبول های قرمز) کاهش می یابد. در مورد کم خونی فقر آهن، فریتین سرم نیز کاهش یافته و ترانسفرین افزایش می یابد. بسته به نوع کم خونی، سایر مقادیر خون ممکن است افزایش یا کاهش یابد (مانند MCV، MCH).
کم خونی از کجا می آید؟
کم خونی زمانی اتفاق می افتد که بدن گلبول های قرمز کافی تولید نمی کند، آنها خیلی سریع تجزیه می شوند یا به مقدار زیاد از بین می روند. علل احتمالی عبارتند از کمبود آهن، ویتامین B12 یا اسید فولیک، بیماری مزمن کلیه، سرطان، التهاب، عفونت، اختلالات ژنتیکی، خونریزی حاد یا مزمن (مثلا در مورد زخم معده) و برخی داروها.
علائم کم خونی چیست؟
چه زمانی کم خونی خطرناک است؟
کم خونی شدید یا مزمن درمان نشده می تواند خطرناک باشد زیرا منجر به کمبود اکسیژن در اندام ها می شود. این می تواند باعث مشکلات قلبی یا آسیب مغزی، از جمله موارد دیگر شود. در زنان باردار، کم خونی خطر تولد زودرس و وزن کم هنگام تولد نوزاد را افزایش می دهد.
آیا کم خونی قابل درمان است؟
کم خونی در اکثر موارد قابل درمان است. بسته به علت، درمان شامل، به عنوان مثال، مکمل های آهن یا اسید فولیک، دارو برای تحریک خون سازی یا انتقال خون است. در موارد مزمن، ممکن است درمان طولانی مدت لازم باشد.
