بررسی اجمالی
- درمان: تزریق با هورمون رشد مصنوعی دستکاری شده ژنتیکی تا زمانی که رشد کامل شود، احتمالاً در بزرگسالی نیز
- علائم: در کودکان، عمدتاً اختلال در رشد، احتمالاً اختلال در رشد دندان. در بزرگسالان، وضعیت عمومی نامناسب، اختلال در توزیع چربی، استعداد ابتلا به بیماری های قلبی عروقی
- علل و عوامل خطر: یک علت خاص فقط در یک چهارم موارد یافت می شود. مادرزادی یا اکتسابی، به عنوان مثال به دلیل وراثت، تومور هیپوفیز، در نتیجه تشعشع، التهاب، آسیب
- تشخیص: سابقه پزشکی، اندازه گیری بدن، آزمایش خون برای هورمون های خاص، اشعه ایکس دست برای تعیین رشد، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی در صورت لزوم.
- پیش آگهی: درمان نشده، معمولاً کاهش رشد، عوارض ممکن است، با درمان رشد طبیعی ممکن است، در بزرگسالان با بهبود درمان در کیفیت زندگی
کمبود هورمون رشد چیست؟
کمبود هورمون رشد کمبود هورمون سوماتوتروپین (STH) است. این نه تنها به عنوان یک هورمون رشد عمل می کند، بلکه عملکردهای بسیار دیگری نیز دارد. به عنوان مثال، بر استخوان ها، ماهیچه ها، چربی، تعادل قند و عملکردهای شناختی تأثیر می گذارد.
کمبود هورمون رشد هم به صورت مادرزادی و هم به عنوان یک بیماری اکتسابی رخ می دهد.
سوماتوتروپین
سوماتوتروپین توسط غده هیپوفیز در بدن تولید می شود و به طور متناوب به خصوص در هنگام خواب ترشح می شود. این ترشح توسط یک هورمون (GHRH) از ناحیه سطح بالاتر مغز، هیپوتالاموس، تنظیم می شود.
انتشار سوماتوتروپین در خون منجر به واکنش های مختلفی در بدن می شود. در میان چیزهای دیگر، کبد سوماتومدین ها، به ویژه فاکتور رشد شبه انسولین 1 (IGF-1) را آزاد می کند.
IGF-1 عامل رشد واقعی است. انتشار آن باعث افزایش تولید پروتئین، تکثیر و بلوغ سلولی می شود. IGF-1 همچنین بر متابولیسم چربی و کربوهیدرات تأثیر می گذارد و باعث تجزیه چربی در سلول های چربی می شود و تأثیر هورمون کاهش دهنده قند خون انسولین را بر سلول های هدف تضعیف می کند. این باعث افزایش سطح قند خون می شود. اگر سطح IGF-1 به اندازه کافی در خون وجود داشته باشد، این باعث کاهش ترشح سوماتوتروپین می شود.
در مورد کمبود هورمون رشد، اختلال در تمام سطوح مدار کنترل تعادل سوماتوتروپین ممکن است. علاوه بر اختلالات تولید فاکتورها و هورمون‌ها، مسیرهای سیگنال دهی مختل مانند گیرنده‌های IGF-1 ممکن است.
درمان کمبود هورمون رشد از سال 1957 با جایگزینی هورمون از دست رفته امکان پذیر شده است. در آن زمان، هورمون رشد مورد استفاده از غده هیپوفیز افراد متوفی استخراج می شد.
امروزه (از سال 1985) از سوماتوتروپین مصنوعی دستکاری شده ژنتیکی استفاده می شود که پزشکان آن را به صورت تزریقی تجویز می کنند.
در مورد کمبود هورمون رشد چه باید کرد؟
به منظور برنامه ریزی برای درمان بیماران مبتلا به کمبود هورمون رشد، معمولاً بستری شدن در بیمارستان ضروری است. در یک کلینیک تخصصی، پزشکان درمان را به صورت جداگانه تنظیم می کنند.
پزشکان کمبود هورمون رشد را با تجویز منظم هورمون رشد مصنوعی (آنالوگ های سوماتوتروپین) درمان می کنند. این درمان معمولاً در اسرع وقت پس از تشخیص شروع می شود. هورمون باید زیر پوست (زیر جلدی) تزریق شود. از آنجایی که مقدار آن همیشه باید دقیق باشد، به بیمار و در صورت لزوم به والدین آموزش های ویژه در مورد نحوه تجویز دارو داده می شود.
در کودکان، پزشکان اغلب زمانی که رشد طولی کامل شده است یا دیگر کمبود هورمون رشد وجود ندارد، درمان را متوقف می کنند. در موارد شدید، تزریق هورمون رشد تا پایان عمر ضروری است.
در بزرگسالان نیز در برخی موارد درمان طولانی مدت ضروری است.
پزشکان در حال حاضر درمان با سوماتوتروپین مصنوعی را حتی پس از تکمیل رشد ادامه می دهند، زیرا این هورمون بر بسیاری از فرآیندهای متابولیک تأثیر می گذارد. تأثیر مثبت درمان در بیماران بالغ بر بسیاری از فرآیندهای فیزیکی اکنون ثابت شده است.
عوارض جانبی ممکن است، اما نادر است
در بسیاری از موارد، درمان با آنالوگ های سوماتوتروپین، کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد را قادر می سازد تا به قد طبیعی برسند. در بیماران بزرگسال، درمان علائمی مانند افزایش تجمع چربی در شکم، کاهش عملکرد و کاهش تراکم استخوان را بهبود می بخشد.
در برخی موارد، هورمون درمانی اثرات دیگری، گاهی اوقات نامطلوب دارد. به عنوان مثال، گاهی اوقات واکنش های موضعی مانند سوزن سوزن شدن و قرمزی در محل تزریق رخ می دهد. سایر عوارض جانبی احتمالی شامل مجاری ادراری، گلو، عفونت های دستگاه گوارش یا گوش، سردرد، تشنج، درد عمومی و آسم برونش است. به ندرت، افزایش فشار در مغز وجود دارد. در بیماران سرطانی، ممکن است درمان با هورمون رشد باعث ایجاد تومور دیگری شود.
سوماتوتروپین درمانی باعث افزایش تراکم استخوان می شود. این ممکن است اسکولیوز موجود (خمیده جانبی ستون فقرات) را بدتر کند و به اصطلاح اپی فیزیولیز سر استخوان ران (آسیب به سر استخوان ران) ایجاد شود.
به طور کلی، عوارض جانبی قابل توجهی در طول درمان با هورمون رشد مصنوعی نادر است. با این وجود، پزشک باید حداقل یک ماه یکبار درمان را از نزدیک تحت نظر داشته باشد. یک پارامتر مهم غلظت IGF-1 در خون است. اگر این غلظت در محدوده مورد نظر باشد، درمان به درستی تنظیم شده است. تنها در صورتی که درمان پس از یک سال اثر کافی نداشته باشد، باید درمان را قطع کرد.
عمل جراحي
در برخی موارد کمبود هورمون رشد، جراحی در ناحیه غده هیپوفیز ضروری است. این امر به ویژه در صورتی است که تومورهای مغزی مسئول کمبود هورمون رشد باشند. متخصصان این عمل ها جراحان مغز و اعصاب هستند.
نشانه ها
کمبود هورمون رشد در کودکان
علامت مرکزی اما غیر اختصاصی در کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد کاهش رشد طولی است. کمبود مادرزادی هورمون رشد معمولاً بین ماه های ششم و دوازدهم زندگی قابل توجه است. با این حال، تا سال دوم، رشد اغلب هنوز طبیعی است. اختلال رشد ناشی از کمبود هورمون رشد معمولاً همه قسمت های بدن را به طور یکسان درگیر می کند (کوتاهی قد متناسب).
اگر کمبود هورمون رشد جزئی باشد، کودکان مبتلا لاغر هستند. از سوی دیگر، کمبود شدید منجر به تشکیل یک لایه نسبتاً ضخیم چربی در زیر پوست می شود.
رشد دندان ها نیز تحت تأثیر تأخیر رشد قرار می گیرد.
یکی دیگر از علائم مهم، به ویژه در نوزادان، کاهش بسیار قابل توجه سطح قند خون (هیپوگلیسمی) است. برخلاف سایر بیماری‌هایی که با سطح پایین قند خون همراه هستند، وزن و قد کودک معمولاً در هنگام تولد در صورت کمبود مادرزادی هورمون رشد طبیعی است.
در کودکان، کمبود هورمون رشد اغلب بر وضعیت عمومی آنها تأثیر می گذارد تا حدی که از خوردن یا نوشیدن امتناع می کنند.
کمبود هورمون رشد در بزرگسالان
در بزرگسالان مبتلا به کمبود هورمون رشد، علائم اصلی وضعیت سلامت عمومی متوسط و خلق و خوی ضعیف است. در نتیجه عملکرد و کیفیت زندگی اغلب کاهش می یابد. همچنین توزیع مجدد چربی به سمت شکم و تنه قابل توجه است. توده عضلانی و تراکم استخوان کاهش می یابد. سطح چربی خون و حساسیت به بیماری های قلبی عروقی اغلب افزایش می یابد. با این حال، کمبود هورمون رشد در بزرگسالان نیز ممکن است تا حد زیادی بدون علامت باشد.
سایر اختلالات هورمونی
هورمون رشد در غده هیپوفیز تولید می شود. این هورمون های دیگر را نیز تولید می کند. نمونه ها هستند
- LH (هورمون لوتئینیزه کننده) و FSH (هورمون محرک فولیکول، مهم برای عملکرد اندام های جنسی)
- ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک، مهم برای عملکرد غده فوق کلیوی)
- ADH (هورمون ضد ادرار، مهم برای عملکرد کلیه)
- TSH (هورمون محرک تیروئید، مهم برای عملکرد تیروئید)
اگر کمبود هورمون رشد به دلیل یک بیماری عمومی غده هیپوفیز باشد، تولید این هورمون های دیگر معمولاً با علائم مربوطه مختل می شود.
تعدادی از علائم وجود دارد که در برخی موارد نشان دهنده علت کمبود هورمون رشد است. به عنوان مثال، اینها شامل نیستاگموس آونگی (نوسان غیر ارادی چشم به جلو و عقب) و آلت تناسلی به خصوص کوچک (میکروپنیس) است. این دو علامت نشان دهنده دیسپلازی سپتوپتیک هستند - یک اختلال عصبی پیچیده که غده هیپوفیز و عصب چشم را تحت تاثیر قرار می دهد.
علل و عوامل خطر
در بیشتر موارد، کمبود هورمون رشد ایدیوپاتیک است، یعنی علت آن ناشناخته است. یک علت خاص فقط در حدود یک چهارم موارد قابل تشخیص است.
این بیماری مادرزادی یا اکتسابی است. علل احتمالی عبارتند از استعداد ارثی، التهاب (مانند هیپوفیزیت خودایمنی)، آسیب عروقی، جراحات، تومورها یا اثرات قرار گرفتن در معرض اشعه (مانند شیمی درمانی). مداخلات جراحی در ناحیه حساس غده هیپوفیز نیز می تواند در شرایط خاصی باعث کمبود هورمون رشد شود.
استرس روانی شدید گاهی بر روند حساس رشد و تکامل تأثیر می گذارد.
در بیشتر موارد، کمبود هورمون رشد به صورت مجزا اتفاق می افتد، یعنی هیچ اختلال هورمونی دیگری وجود ندارد.
معاینات و تشخیص
با این حال، دلایل کاهش رشد بسیار متنوع است - کمبود هورمون رشد تنها یک دلیل ممکن است. متخصصان کمبود هورمون رشد در درجه اول متخصص غدد هستند. رشته تخصصی غدد درون ریز با غدد (هورمونی) بدن سروکار دارد.
مصاحبه تاریخچه پزشکی
یک نقش اصلی در تشخیص کمبود هورمون رشد، گرفتن سابقه پزشکی (تاریخچه) است. برای انجام این کار، پزشک به طور مفصل با والدین کودک مبتلا یا با خود بیمار بزرگسال صحبت می کند. هدف این است که به پیشینه فردی، خانوادگی و اجتماعی فرد مبتلا پی ببریم. پزشک از جمله سوالات زیر را می پرسد:
- به چه علائمی توجه کرده اید؟
- آیا تغییرات قابل توجهی در خلق و خو، عملکرد یا رفتار خوردن و آشامیدن وجود دارد؟
- آیا از بیماری های قبلی اطلاع دارید؟
- سایر اعضای خانواده چگونه رشد کرده اند؟
- آیا استرس روانی وجود دارد؟
معاینهی جسمی
طبق تعریف، اگر مقادیر کمتر از صدک طول سوم باشند، رشد به عنوان غیر طبیعی طبقه بندی می شود. این بدان معناست که 70 درصد از کودکان هم سن قد بلندتری دارند.
حتی به طور خاص تر، رشد کودک را می توان در رابطه با قد والدین و در نتیجه با قد هدف مورد انتظار تنظیم کرد. برای «قد هدف»، میانگین قد هر دو والدین را در نظر بگیرید. برای پسران 6.5 سانتی متر اضافه کنید و برای دختران 6.5 سانتی متر کم کنید. از این ارتفاع می توان برای اندازه گیری منحنی رشد مورد انتظار استفاده کرد. محدوده انحراف مجاز 8.5 سانتی متر به سمت بالا و پایین در نظر گرفته شده است.
همچنین می توان بین اختلالات رشد متناسب و نامتناسب تمایز قائل شد. در مورد کمبود هورمون رشد، اختلال رشد معمولاً متناسب است، یعنی تمام قسمت های بدن تحت تأثیر تاخیر رشد قرار می گیرند.
در کودکان بزرگتر، پزشک همچنین به عنوان بخشی از معاینه فیزیکی به دنبال علائم بلوغ مانند رشد سینه ها و موهای ناحیه تناسلی می شود.
معاینه با اشعه ایکس
آزمایش خون
پزشک از یک آزمایش خون برای اندازه گیری پارامترهای روتین و غلظت هورمون رشد سوماتوتروپین (STH)، پروتئین اتصال دهنده IGF-3 (IGFBP-3) و IGF-I استفاده می کند. سطح خون سایر هورمون هایی که توسط غده هیپوفیز تولید می شوند مانند هورمون رشد (به ویژه ACTH و TSH) و همچنین موادی که آزاد می کنند مانند کورتیزون نیز اندازه گیری می شود. اگر علت کمبود هورمون رشد در غده هیپوفیز باشد، اغلب چندین هورمون تحت تأثیر قرار می گیرند. اندازه گیری هورمون کنترل از هیپوتالاموس، که منجر به ترشح هورمون رشد (GHRH) می شود، قابل اعتماد نیست.
تست تحریک STH
اگر سطح خونی IGF-1 و IGFB-3 پایین باشد و علت دیگری پیدا نشود، ممکن است کمبود هورمون رشد وجود داشته باشد. برای بررسی این سوء ظن می توان به اصطلاح آزمایش تحریک STH را انجام داد. برای انجام این کار، پزشک به بیمار روزه دار ماده ای تزریق می کند که غده هیپوفیز را برای ترشح سوماتوتروپین تحریک می کند (مانند گلوکاگون، انسولین، آرژنین، کلونیدین). سپس یک نمونه خون چندین بار در فواصل زمانی گرفته می شود و پزشک آن را تجزیه و تحلیل می کند تا ببیند آیا و چه مقدار هورمون رشد ترشح شده است.
برای تشخیص کمبود هورمون رشد به دو آزمایش تحریک آشکار نیاز است. با این حال، باید در نظر داشت که نتیجه آزمایش تحت تأثیر عوامل زیادی (مانند هورمون‌های جنسی و چاقی) است. این بدان معنی است که همیشه نمی توان دو آزمون را با هم مقایسه کرد.
در برخی موارد، به دلیل عوارض جانبی، آزمایشات تحریکی روی کودکان نباید انجام شود. هیچ تحریکی روی نوزادان و نوزادان نباید انجام شود.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) تنها در موارد خاص مشکوک به کمبود هورمون رشد استفاده می شود - اگر پزشک به علت کمبود هورمون رشد در مغز، به عنوان مثال به شکل تومور، مشکوک باشد.
آزمایشات ژنتیکی
اگر احتمال وجود آسیب ژنتیکی به عنوان علت کمبود هورمون رشد وجود داشته باشد، ممکن است آزمایشات ژنتیکی لازم باشد. با این حال، جهش‌های خاص کشف‌شده تا به امروز تنها در موارد معدودی یافت می‌شوند. با این حال، تعدادی از سندرم های بیماری را می توان با آزمایش ژنتیک شناسایی کرد.
پیشرفت و پیش آگهی بیماری
اگر کمبود هورمون رشد در کودکان به موقع درمان شود، قد طبیعی امکان پذیر است و می توان از اکثر عوارض بیماری پیشگیری کرد.
در بزرگسالان مبتلا به کمبود هورمون رشد، درمان به طور قابل توجهی کیفیت زندگی افراد مبتلا را در بیشتر موارد بهبود می بخشد.
اکثر بیماران مبتلا به کمبود هورمون رشد و معاینه غیرقابل توجه MRI بعداً ترشح هورمون رشد طبیعی دارند. به همین دلیل، تشخیص کمبود هورمون رشد و در نتیجه درمان نیز باید به طور منظم بررسی شود.
