بررسی اجمالی
- علائم: بسته به اینکه کدام پروتئین میتوکندری تغییر می کند و شدت آن: ضعف عضلانی، اختلالات متابولیک مانند دیابت، تشنج، کوری.
- علل و عوامل خطر: تغییرات (جهش) در ژن های پروتئین های دخیل در فرآیندهای متابولیک در نیروگاه های سلولی، چه از طریق وراثت مادری و چه از طریق جهش جدید.
- تشخیص: سابقه پزشکی، سابقه خانوادگی قبلی، معاینات فیزیکی، آزمایش خون، بیوپسی سلول عضلانی، تجزیه و تحلیل ژنتیکی
- درمان: فقط درمان علائم ممکن است، درمان با توجه به تحقیقات فعلی ممکن نیست. دارو، رژیم غذایی، فیزیوتراپی، کاردرمانی یا گفتار درمانی (بسته به علائم)
- پیش آگهی: هر چه بیماری زودتر ظاهر شود، معمولاً دوره شدیدتر و شدیدتر است. امید به زندگی و کیفیت زندگی را می توان با درمان هدفمند به طور قابل توجهی بهبود بخشید
میتوکندریوپاتی چیست؟
میتوکندری چیست؟
این اندامک‌های سلولی کوچک به عنوان «نیروگاه‌های سلولی» نیز شناخته می‌شوند. آنها تقریبا در تمام سلول های انسان یافت می شوند. فرآیندهای متابولیک مانند به اصطلاح زنجیره تنفسی در آنها انجام می شود. از طریق این فرآیند، بدن حدود 90 درصد از انرژی بدن را از قند (گلوکز) یا اسیدهای چرب به عنوان مثال به دست می آورد.
در میتوکندریوپاتی، پروتئین های درگیر در زنجیره تنفسی عملکردی ندارند. بنابراین انرژی نسبتا کمی بدست می آید. دلیل این امر تغییر در ماده ژنتیکی (جهش) است. این در درجه اول بر اندام هایی تأثیر می گذارد که به انرژی زیادی نیاز دارند. اینها شامل مغز یا عضلات چشم می شود.
وقوع و دفعات
اولین علائم میتوکندریوپاتی در دوران کودکی و نوجوانی و گاهی در اوایل بزرگسالی ظاهر می شود. تخمین زده می شود که از هر 100,000 نفر دوازده نفر از میتوکندریوپاتی رنج می برند.
علائم چیست؟
با توجه به علائم، میتوکندریوپاتی ها به سندرم های مختلفی تقسیم می شوند. واژه سندرم به نشانه های بیماری اشاره دارد که به طور همزمان رخ می دهند و به هم مرتبط هستند.
علائم شایع بیماران مبتلا به میتوکندریوپاتی های مختلف اغلب عبارتند از:
- کوتاه قد
- ضعف عضلانی ناشی از ورزش
- فلج عضله چشم
- دیابت شیرین
- تشنج (صرع)
سندرم های ذکر شده در زیر تنها زیرمجموعه ای از میتوکندریوپاتی های احتمالی را نشان می دهند، اما سایر سندرم ها کمتر رخ می دهند.
سندرم MELAS
مخفف "MELAS" مخفف "انسفالوپاتی میتوکندری، اسیدوز لاکتیک و اپیزودهای شبه سکته مغزی" است. در سندرم MELAS، بیماران از تشنج و زوال عقل رنج می برند. انسفالوپاتی بیماری های مغز را توصیف می کند. اسیدوز لاکتیک ("اسیدوز لاکتیک") زمانی رخ می دهد که بدن نیاز به تامین انرژی زیادی بدون همکاری زنجیره تنفسی میتوکندری دارد.
سندرم MERRF
مخفف "MERRF" مخفف "صرع میوکلونوس با الیاف قرمز رنگ است." میوکلونوس همان چیزی است که پزشکان آن را انقباض غیرارادی عضلات می نامند. "الیاف قرمز رنگ" سلول های عضلانی با میتوکندری متورم را توصیف می کند که آسیب شناسان در یک نمونه بافت زیر میکروسکوپ در یک میتوکندریوپاتی از این نوع پیدا می کنند. بیماران اغلب از اختلالات حرکتی و تعادلی رنج می برند و صرع شدید معمولاً در خط مقدم علائم آنها قرار دارد.
سندرم کرنز-سیر
در این شکل از میتوکندریوپاتی، بیماران در درجه اول از آسیب های چشمی مانند فلج عضلات چشم یا تغییرات شبکیه رنج می برند. آسیب به عضله قلب نیز بیشتر اتفاق می افتد. برای این بیماران، معاینات منظم توسط متخصص قلب مهم است.
در بسیاری از مبتلایان، تعادل هورمونی مختل می شود که خود را به شکل بیماری هایی مانند دیابت شیرین یا کم کاری تیروئید نشان می دهد.
LHON
امید به زندگی در میتوکندریوپاتی چقدر است؟
امید به زندگی و کیفیت زندگی افراد مبتلا را می توان با یک درمان بهینه متناسب با هر مورد بهبود بخشید. اینکه آیا و کدام روش درمانی به میتوکندریوپاتی کمک می کند، از بیمار به بیمار دیگر بسیار متفاوت است و نیاز به مراقبت مداوم توسط متخصصان دارد.
از آنجایی که سندرم ها کاملاً متفاوت هستند و از علائم خفیف تا شدید متغیر هستند، هیچ بیانیه کلی در مورد امید به زندگی افراد مبتلا وجود ندارد.
علل و عوامل خطر
تغییرات در میتوکندری به عنوان یک علت
در "نیروگاه های سلولی"، میتوکندری، تعدادی از فرآیندهای متابولیکی انجام می شود که بیشتر آنها برای تامین انرژی سلول از قند یا چربی عمل می کنند.
نحوه ساخت و شکل‌دهی این پروتئین‌ها در ژن‌ها، ماده ژنتیکی سلول، و عمدتاً در بخش‌هایی از ماده ژنتیکی که فقط در میتوکندری وجود دارد، ذخیره می‌شود. اگر به ژن های این پروتئین ها آسیب وارد شود (جهش)، پروتئین ها اصلا تولید نمی شوند یا به اشتباه ساخته می شوند. این سپس تأثیرات متناظری بر عملکرد آنها دارد.
فرآیندهای متابولیک پیچیده، مانند زنجیره تنفسی، به درستی عمل نمی کنند و تامین انرژی مختل می شود. بر این اساس، اثرات میتوکندریوپاتی در درجه اول بر اندام هایی تأثیر می گذارد که به انرژی زیادی نیاز دارند. برای مثال، مغز، ماهیچه های چشم یا ماهیچه های اسکلتی از جمله این موارد هستند.
در این میان، علم بیش از 1700 ژن را در هسته سلول شناسایی کرده است که در میتوکندری نقش دارند. بیش از 300 مورد از این احتمالاً مربوط به میتوکندریوپاتی های مختلف است.
چگونه تغییرات بوجود می آیند
اگر ارثی باشد، جهش معمولا از مادر سرچشمه می گیرد. از آنجایی که میتوکندری‌های اسپرم پدری در طی لقاح سلول تخمک تخریب می‌شوند، تمام میتوکندری‌های کودک بعداً معمولاً از سلول تخمک منشا می‌گیرند.
علاوه بر این، چندین میتوکندری با اطلاعات ژنتیکی متفاوت در یک سلول تخم وجود دارد که گاهی اوقات فقط تا حدی جهش می‌یابند (هتروپلاسمی). چند صد هزار میتوکندری در یک تخمک وجود دارد. در طول رشد جنین، میتوکندری ها در سلول های مختلف توزیع می شوند و تنها پس از آن تکثیر می شوند.
بنابراین، بسته به اینکه چه تعداد میتوکندری سلول تخم تغییر کرده است و در کدام اندام در کودک وجود دارد - و کدام پروتئین ها تحت تأثیر قرار می گیرند - علائم مختلف و درگیری اندام ممکن است.
معاینات و تشخیص
میتوکندریوپاتی: اولین قدم برای تشخیص
برای تشخیص "میتوکندریوپاتی"، پزشک ابتدا با جزئیات در مورد سابقه پزشکی شما (تاریخچه) از شما سوال می کند. در انجام این کار، او از شما سؤالات زیر را می پرسد:
- اولین بار چه زمانی علائم ظاهر شد؟
- آیا علائم با تلاش شدیدتر است؟
- آیا درد عضلانی را تجربه می کنید؟
- آیا حملات صرع رخ می دهد؟
- آیا هیچ یک از اعضای خانواده شما از علائم مشابه رنج می برند؟
- آیا در خانواده شما بیماری ارثی وجود دارد؟
فقط در صورتی که علائم مشکوک به میتوکندریوپاتی را ثابت کند، پزشک معاینات بیشتری را انجام خواهد داد. به احتمال زیاد این موارد در مراکز تخصصی انجام می شود.
چشم پزشک یک آزمایش چشم انجام می دهد و پشت چشم را ارزیابی می کند. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) می تواند برای تشخیص آسیب به مغز استفاده شود.
در دوره بعدی، غلظت هورمون ها در بدن معمولاً به طور منظم تعیین می شود، زیرا بیماران مبتلا به میتوکندریوپاتی اغلب به بیماری های هورمونی مانند دیابت قندی یا "هیپرپاراتیروئیدیسم" (بیماری غدد پاراتیروئید) مبتلا هستند.
روش های جدید تشخیصی
میتوکندریوپاتی را می توان با گرفتن نمونه بافت از یک عضله (بیوپسی عضلانی) تحت بی حسی موضعی به طور قابل اعتمادی تشخیص داد. سپس یک پاتولوژیست نمونه را زیر میکروسکوپ بررسی می کند و در بسیاری از موارد تغییرات مشخصه ای را در میتوکندری می بیند.
با تجزیه و تحلیل بیولوژیکی مولکولی مواد ژنتیکی (DNA) از نمونه سلول‌های عضلانی، می‌توان جهش‌ها را مشاهده کرد. این روش در این میان اهمیت بیشتری یافته است.
کمک در مرکز مشاوره ژنتیک انسانی
برای خانواده های افراد آسیب دیده، مشاوره در مرکز مشاوره ژنتیک انسانی پس از ایجاد تشخیص در دسترس است. در آنجا، جهش دقیق مشخص می شود و یک شجره نامه ترسیم می شود. به این ترتیب، ممکن است بتوان سایر افراد مبتلا را شناسایی کرد و همچنین خطر ارث را برای فرزندان احتمالی تخمین زد.
رفتار
میتوکندریوپاتی قابل درمان نیست. هدف از درمان کاهش علائم و جلوگیری از عوارض احتمالی است (درمان علامتی). بسته به این که بیمار از کدام سندرم رنج می برد و تمرکز اصلی کدام علائم است، پزشک درمان را تنظیم می کند.
با این حال، همانطور که علم درک بهتری از علل و روابط متقابل میتوکندریوپاتی های مختلف به دست می آورد، رویکردهای جدید به طور فزاینده ای برای درمان وجود دارد. در حال حاضر دارویی در بازار به طور خاص برای درمان سندرم LHON به نام ایدبنون وجود دارد.
گزینه های درمان دارویی
سایر داروها (ضد تشنج ها) بر ضد تشنج عمل می کنند (مثلاً در صرع) و در بسیاری از موارد از عود مجدد تشنج جلوگیری می کنند. برای مثال کاربامازپین یا لاموتریژین مفید هستند. داروی ضد صرع والپروات به دلیل عوارض جانبی شدید برای استفاده در میتوکندریوپاتی مناسب نیست.
اگر اختلالات حرکتی رخ دهد، پزشک اغلب دوپامین را برای سفتی عضلات یا سم بوتولینوم را برای افزایش فعالیت عضلانی تجویز می کند. سکته‌های مغزی معمولاً با کورتیزون درمان می‌شوند.
سایر گزینه های درمان
مهمتر از همه، ورزش های استقامتی مانند دویدن یا دوچرخه سواری مفید هستند. مهم است که بیماران مبتلا به میتوکندریوپاتی در هنگام ورزش زیر حداکثر استرس خود باقی بمانند.
یک رژیم غذایی پرچرب و کم کربوهیدرات (= کتوژنیک) در بسیاری از موارد به تثبیت صرع در حال وقوع کمک می کند. در انجام این کار، فرد مبتلا باید به میزان کافی کالری مصرف کند.
فیزیوتراپی، کاردرمانی و همچنین گفتار درمانی برای بهبود عملکرد عضلانی استفاده می شود.
سیر بیماری و پیش آگهی
اولین علائم میتوکندریوپاتی بسته به سندرم معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می شود. با این حال، بسته به شدت و نوع جهش (ها)، نوزادان نیز تحت تأثیر قرار می گیرند.
هرچه کودکان زودتر بیمار شوند، معمولاً میتوکندریوپاتی سریعتر پیشرفت می کند. علاوه بر این، علائم اغلب شدیدتر از بیمارانی است که دیرتر به این بیماری مبتلا می شوند. در آنها، بیماری معمولاً کندتر و با علائم خفیف تر پیشرفت می کند. با این حال، دوره های سریع و شدید نیز در بزرگسالان جوان امکان پذیر است.
با توجه به وضعیت فعلی تحقیقات، میتوکندریوپاتی قابل درمان نیست. پیش آگهی بستگی به این دارد که اولین علائم زودهنگام ظاهر شوند، بیماری با چه سرعتی پیشرفت کند و تشنج چقدر شدید باشد.
همانطور که روش های جدید توالی یابی ژن درک ما را از علل میتوکندریوپاتی های مختلف بهبود می بخشد، درمان های خاص تری در دسترس هستند. یک داروی خاص (ایدبنون) قبلاً برای LHON تأیید شده است و مطالعات تا به امروز نشان داده است که می تواند بینایی افراد مبتلا را حفظ کند.
