غده فوق کلیوی چیست؟
غده فوق کلیوی یک عضو جفتی است که هورمون های مختلفی تولید می کند. طول آن حدود سه سانتی‌متر، عرض آن یک و نیم سانتی‌متر و وزن آن حدود پنج تا ۱۵ گرم است. هر غده فوق کلیوی به دو بخش تقسیم می شود: مدولا و قشر آدرنال.
مدولای آدرنال
در اینجا در داخل اندام، هورمون های مهم آدرنال از گروه به اصطلاح کاتکول آمین ها تولید و در خون آزاد می شوند:
- آدرنالین: اثر منقبض کننده بر رگ های خونی دارد، ضربان قلب و فشار خون را افزایش می دهد.
- نورآدرنالین: همچنین اثر منقبض کننده بر رگ های خونی دارد، اما نبض را کند می کند و جریان خون را به قلب افزایش می دهد.
- دوپامین: پیش ساز دو کاتکول آمین ذکر شده در بالا، اما خود به عنوان یک هورمون نیز عمل می کند. اثرات متعددی دارد (تأثیر بر خلق و خو، افزایش جریان خون به اندام های شکمی و غیره)
سلول های مدولای آدرنال را می توان به راحتی با نمک های کروم رنگ آمیزی کرد. به همین دلیل آنها را "سلول های کرومافین" می نامند. سایر اجزای مدولا بافت همبند، رگ های خونی و رشته های عصبی هستند.
قشر آدرنال
هورمون ها نیز در ناحیه قشر مغز تولید می شوند (آلدوسترون، کورتیزول، آندروژن = هورمون های جنسی مردانه). در مقاله قشر آدرنال در این مورد بیشتر بخوانید.
عملکرد غده فوق کلیوی چیست؟
عملکرد این اندام جفت شده تولید و ترشح هورمون های حیاتی مختلف است.
آزادسازی کاتکول آمین ها توسط استیل کولین، یک انتقال دهنده عصبی سیستم عصبی، ترویج می شود. آدرنالین و نورآدرنالین ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهند، تنفس را تسریع می‌کنند، راه‌های هوایی را گشاد می‌کنند و ماهیچه‌ها را برای منقبض شدن و واکنش سریع آماده می‌کنند. در عین حال، سیستم هایی که در این لحظات مورد نیاز نیستند (مانند دستگاه گوارش) خاموش می شوند.
غده فوق کلیوی در کجا قرار دارد؟
در هر قطب فوقانی کلیه یک غده فوق کلیوی وجود دارد. سمت چپ هلالی شکل، سمت راست مثلثی است.
غده فوق کلیوی چه مشکلاتی می تواند ایجاد کند؟
بیماری های غدد فوق کلیوی متعددی وجود دارد:
فئوکروموسیتوم یک تومور خوش‌خیم در بصل‌آدرنال است که آدرنالین و نورآدرنالین آزاد می‌کند و در فرم‌های تومور نابالغ (فئوکروموبلاستوما، نوروبلاستوما) نیز پیش‌ساز دوپامین است. بیماران از فشار خون بالا مانند تشنج، سردرد، تعریق و رنگ پریدگی پوست رنج می برند (زیرا آدرنالین و نورآدرنالین رگ های خونی را منقبض می کنند).
بزرگ شدن یا تومورهای خوش خیم یا بدخیم غده فوق کلیوی می تواند منجر به تولید بیش از حد هورمون آلدوسترون (در ناحیه قشر مغز) شود. سپس پزشکان از این به عنوان سندرم کان یاد می کنند. افراد مبتلا فشار خون بالایی دارند که کنترل آن دشوار است.
اگر ناحیه قشر مغز ناکارآمد باشد، هورمون‌های بسیار کمی (آلدوسترون، کورتیزول، آندروژن‌ها) در اینجا تولید می‌شوند. بیماری آدیسون (بیماری آدیسون) ایجاد می شود. علائم شامل تغییر رنگ قهوه ای پوست، خستگی، بی اشتهایی و کاهش وزن، گرسنگی برای غذاهای شور، فشار خون پایین، مشکلات گوارشی مانند تهوع و استفراغ و همچنین علائم روانی مانند افسردگی و تحریک پذیری است. بیماری آدیسون در صورت عدم درمان منجر به مرگ می شود.
در سندرم آدرنوژنیتال (AGS)، کورتیزول و آلدوسترون بسیار کم و آندروژن بیش از حد به دلیل نقص آنزیمی تولید می شود. نوزادان مبتلا خسته و بی تفاوت هستند. به دلیل ترشح بیش از حد هورمون های جنسی مردانه، کلیتوریس، آلت تناسلی و بیضه ها بزرگ می شوند. دختران مردانه می شوند و بلوغ زودرس رخ می دهد.
ناحیه مدولاری غده فوق کلیوی به ندرت کم کار می شود.
